Zəlimxan Yaqub Ayrılığı

Məşhur Türk elm adamı və şairi Ziya Gökalpın ölümündən iki il sonra (1926) Əsəd Bəy, Berlində Ədəbiyyat Dünyası qəzetində onun haqqında qısa bir məqalə yazır. O məqaləyə belə başlayır:

“Deyilənlər doğru isə İslam Peyğəmbəri şairlər üçün cənnətə ən nadir daşlarla bəzədilmiş bir köşk hazırlayır və şair ölüncə də yetmiş min mələk ağ qanadlarının üzərinə o şairi alaraq cənnətdəki o köşkə aparır. Bilmirəm Şərqdə anladılan bu hekayə nə qədər doğrudur. Amma əgər bu hekayədə bir azca düzgünlük payı varsa, o cənnətdəki köşkə ən layiq olacaq şairlərdən biri, bir neçə il əvvəl vəfat edən şair Ziya Gökalpdır “.

Mənim gözümdə Zəlimxan Yaqub da o köşkə gedəcək şairlərdən biridir. Onu çox uzun zamandan bəridir dilimizi ən gözəl tərənnüm edən şeirləri ilə tanıyırdım. Hətta həyat yoldaşım onunla əlaqədar atası Ömər və əmisi İsa Hüseynovla olan yaxınlıqları və xatirlərindən mənə tez-tez danışar, şeirlərindən oxuyardı. Amma onu ilk dəfə bir neçə il əvvəl Porf. Səlahəddin Xəlilovun dəvətiylə bir yeməkdə tanıdım. Sakit, gülər üzlü, xoş söhbət və səmimi bir insan idi. Hər ağzını açdığında ağzından tökülen sözlər qafiyələşər və şeirlər halını alardı. Dili, xüsusilə xalqın danışdığı sadə coşğulu dili bu qədər gözəl mənimsəyən və istifadə edən çox az insan tanıdım.

O, yaşadığı kosmopolit Bakı şəhərinə öz rəngini, öz səsini və öz üslubunu gətirmişdi. O, nə yalnız bir aşiq, nə də bir şairdi. O ikisinin də qarışığı olan və osmanlıca bir deyimlə desək “kəndi şəxsinə münhasır”, yəni yalnız özü kimi olan bir insan idi. Onun təkcə şeirlərində deyil, söhbətində də, doğulduğu torpaqların səsini, qoxusunu və melodiyasını eşitmək mümkündü. Əzbəri güclü idi və aşiq ənənəsini çox yaxşı bilirdi. Həm ənənələrdən süzülüp gələn minlərlə illik bir ozan tərbiyəsini bilmək, həm də müasir şeirdən xəbərdar olmaq hər şairin xərci deyil. O süni bir ədəbiyyat dilindən istifadə etməzdi. Xalqın dilini ədəbi dillə bütünləşdirmiş və özünə xas bir üslub inkişaf etdirmişdi. Bu səbəblə xalq tərəfindən ən çox şeirləri əzbərlənən və sevilən bir insan idi. Xalqına bağlı, vətənini dəli kimi sevərdi. Oxuduğu türkülər, yazdığı şeirlərin qaynağının hara olduğunu çox yaxşı bilirdi. O səbəblə Türk dünyası onun səsləndiyi əsas kütleydi.

Iğdırlı tarixçi Nizamettin Onk onun yaxın dostu idi və bizə ilk dəfə Zəlimxan Yaqubdan bəhs edən və şeirlərini oxuyan Nizamettin Onkdu. 2003-ci ildə onun şeirlərini Ankarada nəşr etmişdi və o kitabdan birini də mənə göndərmişdi.

Zəlimxan Yaqub xəstələndiyində Almaniyaya müalicəyə gəlmişdi. Hanovverdə bir xəstəxanada yatırdı. Hanovver bizə 650 kilometr məsafədəydi. Nizamettin Onkdan telefon nömrəsini aldım və zəng vurdum. Yanına gedəcəyimi söylədim. Qulaqlarıma çatan o şirin və mülayim səsini əsla unutmağım mümkün deyil. ‘Nizamettin yolun çox uzaq olduğunu söylədi, lütfən əziyyət çəkməyin,’ dedi.

Yazdığı şeirlər tam 13 cild tutmuş. Bu bir şair, bir yazar üçün böyük uğurdur. O gəldi, yaşadı, sözlərini söylədi və söz atına minib aramızdan ayrıldı, özünün də dediyi kimi,

“Sənindir əkə bilmirəm
Bir könül tikəbilmirəm
Dərdini çəkəbilmirəm
Gəl, şəklini çəkim dünya…”

O da gəlib gedənlər kimi gəldi, dünyanın şəklini çəkdi və getdi. Bizə də onun şeirlərində, onun çəkdiyi şəkillərə baxaraq təsəlli olunmaq qaldı.

Nur içində yat, əziz şairim!

Ünlü Türk bilim adamı ve şair Ziya Gökalp‘in (1926) ölümünden iki yıl sonra, Berlin’de Almanca yayınlanan “Edebiyat Dünyası” dergisinde “Ali ve Nino” romanının yazarı (Kurban Said) Esad Bey onun hakkında kısa bir yazı yazmıştı. Yazısına şu sözlerle başlamıştı:

“Bazı rivâyetlere göre İslam Peygamberi cennete şairler için en nadide taşlarla süslenmiş bir köşk hazırlatmıştır. İslam dünyasında bir şair öldüğünde yetmiş bin melek onu beyaz kanatlarına alara cennetteki o köşke götürürmüş. Bu doğu hikâyesi ne kadar doğrudur bilmiyorum. Ama bu hikâyede eğer bir gerçeklik payı varsa, cennetteki o köşke en çok layık olacak şairlerden biri de, birkaç yıl önce ölen şair Ziya Gökalp’tir. “

Azerbaycanlı şair Zelimhan Yakup bana göre, Esad Bey’in anlattığı hikâyedeki o köşklere gidecek şairlerden biridir. Onu uzun zamandan beridir tanıyordum ve dilimizi en güzel terennüm eden şiirlerinden bazıları ezberimdeydi. Onu yakından tanıyan eşim de, Zelimhan Yakup’la babası Ömer Hüseynov ve amcası İsa Hüseynov‘un yakın dostluklarını, sohbetlerini bana zaman zaman anlatmıştı.

Zelimhan Yakup’un vefaatından bir kaç yıl önce aziz dostum Prof. Selahattin Halilov beni, Zelimhan Yakub’u ve Caahangir Memmed’li İçeri şehir’deki bir restorana davet etti. Orada Zelimhan Yakup’la daha yakından tanıştık. Sakin, güler yüzlü, hoş sohbet bir insandı. Ağzını her açtığında ağzından çıkan sözler kafiyeli birer şiire dönüşüyordu. Dilimizi bu kadar iyi bilen ve kullanan çok az insan tanıdım. Özellikle halkın akıcı ve coşkun üslubuyla konuşuyordu.

O, şiirleriyle kendi sesini, kendi üslubunu kozmopolit bir şehir olan Bakü’ye taşımıştı. O ne sadece bir âşıktı ne de şair… İkisinin karışımıydı. Kendisine “ozan” denilmesini daha çok severdi. Gerçekten de “kendi şahsına münhasır” bir insandı.

Sadece şiirlerinde değil, sohbetlerinde de doğduğu toprakların sesini, kokusunu ve melodisini duymak mümkündü. Hafızası güçlüydü ve aşk geleneğini çok iyi biliyordu. Geleneklerden süzülmüş bir şairin binlerce yıllık geleneği bilmesi, ayrıca modern şiirin gelişini takip etmesi her şairin başarabileceği bir beceri değildir. Şiirlerinde yapay bir edebi dil kullanmazdı. Halkın dilini edebi dil ile bütünleştirerek, kendine özgü bir üslup geliştirmişti. Bu nedenle şiirleri en çok ezberlenen ve halk tarafından sevilen bir insandı. Halkına bağlıydı ve vatanını deli gibi seviyordu. Okuduğu türkülerin, yazdığı şiirlerin kaynağının nerede geldiğini çok iyi biliyordu. Bu yüzden bütün şiirlerinde Türk dünyasına seslenirdi.

Iğdırlı tarihçi Nizamettin Onk onun yakın arkadaşıydı ve bize Zalimhan Yakub’u ilk kez anlatan, şiirlerini okuyan Nizamettin Onk’tu. Onk onun şiirlerini 2003 yılında Ankara’da yayınladı ve o kitaplardan birini de bana gönderdi.

Zelimhan Yakub böbreklerinden rahatsızdı. Hastalığı ağırlaştığında tedavi için Almanya’ya gelmişti. Hannover’de bir hastanede yatıyordu. Hannover bizden 650 kilometre uzaktaydı. Nizamettin Onk’tan onun telefon numarasını aldım ve telefon açtım. Uygun görürse yanına gitmek istediğimi söyledim. Kulaklarıma ulaşan o tatlı ve nazik sesi şöyle dedi:

“Nizamettin senin çok uzak bir şehirde oturduğunu söyledi, lütfen o kadar yolu gelme, ben zaten bir kaç güne çıkacağım, yorulma!”

Hastaneden çıktıktan sonra Bakü’ye döndü ve bir süre sonra da genç denecek bir yaşta, 66 yaşında vefat etti.

Şiirleri tam 13 cildi kapsıyor. Bu, bir şair, bir yazar için büyük bir başarıdır. Geldi, yaşadı, sözlerini söyledi ve gitti. Kendisinin de bir şirinde söylediği gibi

“Senindir ekebilmirem
Bir gönül tikebilmirem
Derdini çekebilmirem
Gel, şeklini çekim dünya … “

Geldi, dünyanın fotoğrafını çekti ve gitti.

Ruhun şad olsun sevgili şair!

Orhan ARAS

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir