“Azadlık verilmez, alınır; kan pahasıyla…”
GENEL
20 Yanvar (Ocak) 1990, Azerbaycan halkı için istiklâl yolunda acı ve şerefli bir gündür.
20 Yanvar (Ocak) 1990, Azerbaycan halkının âzadlık için kızıl kanla yazdığı bir tarihtir.
20 Yanvar (Ocak) 1990, Azerbaycan halkının tarihinde sadece ağıt ve acı ile değil, bunun da ötesinde şan ve şerefle hatırlanacak bir gündür.
KANLI 20 YANVAR (OCAK) FACİASI ya da KARA OCAK
19-20 Ocak 1990 gecesi Azerbaycan’da Kara Ocak, Kara Cumartesi, 20 Ocak Faciası olarak da ifade edilir. Bu olay 19-20 Ocak 1990 gecesi Sovyet askerî birliklerinin Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti başkenti Bakü’ye girmesiyle gerçekleştirilen katliamdır. Bu katliamın sonucu 20 Ocak sabahı belli olmuştu: Rus askerleri tarafından katledilen 170 Azerbaycan Türkü ve yaralı 400 Azerbaycan Türkü. Bahse konu şehitler Bakü’de Lenin Meydanında yüzbinlerce soydaşının omuzunda bugünkü Şehitler Hıyabanına defnedildi.
Hıyaban, iki tarafı ağaçlık büyük yol ya da alandır. Şehitler Hıyâbanı ise 1918 yılnda Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu tarafından Bakü şehrini Ermeni ve Ruslardan kurtarırken şehit düşen Türk askerleri, Karabağ Sorununda şehit düşen Azerbaycanlı askerler ile 20 Yanvar Katliamında şehit düşen Azerbaycanlıların defnedildiği ve onların manevî hatıralarına izâfeten inşâ edilmiş görkemli bir kabristandır.
20 Ocak Katliamının öncesi ve sebebi Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti talepleri ile yakından ilgilidir. Ermenilerin, Azerbaycan’a yönelik artan toprak talepleri karşısında büyük bir Azerbaycan Türkü kitlesi tepki göstermiş ve “Ermeniler Dışarı” sloganları atarak yürüyüşler yapmışlardı.
Buna misilleme olarak Ermenistan’da yaşayan çok sayıda Azerbaycan kökenli Türk de bu ülkeden kovulmuştu. 13 Ocak 1990 tarihinde başlatılan (sözde) Bakü Katliamını durdurmak iddiası ile SSCB / Rus askerî birlikleri 19-20 Ocak 1990 tarihinde “Ermenileri korumak”(!) iddiasıyla Bakü’ye girerek gösterileri kanlı bir şekilde bastırdı.
SSCB askerî gücünün bu sert ve kanlı müdahelesinin fecî sonuçları 20 Ocak sabahı belli olmuştu: Azerbaycan halkından 143 şehit, 400 yaralı. Bu katliam üzerine ülkede olağanüstü hâl ilan edildi ve binlerce bağımsızlık yanlısı Azerbaycan Türkü tutuklandı.
Yaşanan bu katliamdan iki gün sonra Bakü’de düzenlenen cenaze törenine ise tam bir buçuk milyon Azerbaycan Türkü katıldı. Bu katliam Azerbaycan Türklerinde büyük tepkilere sebep oldu. Bu askerî operasyon, protestocu Azerbaycan Türklerini cezalandırmaktan da öte, artan milliyetçi akımları ve bağımsızlık girişiminde bulunabilecek tüm Sovyet cumhuriyetlerine de bir gözdağı niteliğindeydi.
Ancak bu hesap geri tepti ve Sovyet yönetimi altındaki Azerbaycan’da (diğer Sovyet cumhuriyetlerinde de olduğu gibi) milliyetçilik akımını ve bağımsızlık talebini hızlandırarak, Azerbaycan Türkleri nezdinde Sovyet yönetiminin topluca reddine neden oldu.
Azerbaycan tarihinin en önemli olaylarından biri sayılan 20 Ocak Katliamını gerçekleştiren Rus birlikleri daha sonra da Dağlık Karabağ’da Ermenilere destek vererek Ermeni işgâline yardım etti.
KARANFİLİN AĞLADIĞI GECE
Azerbaycan’da karanfillerin çok büyük önemi vardır. Karanfil sevincin, aşkın, vatan hasretinin, millet sevgisinin sembolü olup ancak güzel ve mutlu günlerde değer atfedilen muhataba hediye edilir. Bu nedenle karanfiller Azerbaycan’da hep güler. Ancak Karanfil’in Azerbaycan edebiyatında tarihe ağlayarak girdiği bir gece (19-20 Ocak 1990 gecesi) vardır ki o geceye ‘Karanfilin Ağladığı Gece’ denir.
“Karanfilin Ağladığı Gece”, Azerbaycanlı şair Mehmet ASLAN tarafından aşağıdaki gibi lirik (şiirsel) ifadelere de ciddî bir duygu yoğunluğu ile konu olmuştur. Şiirin üçüncü kıtasının ikinci satırında geçemmn “Abşeron” özel bir isim olup, Hazar Gölü’nün içine doğru 60 km uzanan ve en geniş yeri 30 km olan bir yarımadadır. Azerbaycan’ın başkenti ve en büyük şehri olan Bakü ile ona bağlı yerleşim mekezleri olan Sumgayıt ve Hırdalan da Abşeron Yarımadası üzerinde yer almaktadır.
AĞLA KARANFİL AĞLA
Karanfil şehit kanı
Ağla karanfil ağla
Ağlat inlet meydanı
Ağla karanfil ağla
Cavanlara kıydılar
Tanklar alta koydular
Kanım içip doydular
Ağla karanfil ağla
Her şehide bir düzüm
Abşeron kan denizim
Sen menim ağlar gözüm
Ağla karanfil ağla
Uzak menzil, acı yol
Yoldu yol, elacı yol
Şehitlere bacı ol
Ağla karanfil ağla
Ağla yürek boşalsın
Sesin göğe baş alsın
Ağla dağlar yumşalsın
Ağla karanfil ağla
Bu günahsız kanlara
Bu didilmiş canlara
Bu cansız çavanlara
Ağla karanfil ağla
SONSÖZ
Aşk olsun; “aferin, helal olsun” anlamında bir davranışın, bir tutumun çok beğenildiğini bildiren bir sözdür.
“Karanfilin Ağladığı Gece” azadlık (bağımsızlılk ve hürriyet) yolunda ölenler için son sözü Azerbaycan’lı şair ve yazar Bahtiyar VAHAPZÂDE (1925-2009)’ye bırakalım:
“Deyirem eşq olsun dünen ve bugün.
Azadlıq yolunda can verenlere.”
(Dün ve bugün istiklâl yolunda can verenlere aşk olsun)
Bu katliamın müsebbiplerini bugün de lânetle anarken, Azerbaycan Halk Cephesinin lideri, bağımsızlık mücâdelesinin unutulmaz kahramanı, büyük vatanperver ve Azerbaycan Cumhuriyeti’nin ikinci Cumhurbaşkanı Merhum Ebulfez ELÇİBEY (1938-2000)’i ve azadlığa (istiklâle) giden yolu kanlarıyla açan tüm şehitleri tekrar rahmet ve minnetle anıyoruz.
İrfan PAKSOY
Son Yorumlar