Kutadgu Bilig’de geçen ana karakterlerden Kün-Togdı köni törü ‘doğru kanun, adalet’ kavramını temsil etmektedir. Kün Togdı ismi ‘gün’, yani ‘güneş doğdu’ anlamına gelmektedir. Şu hâlde köni törü ‘adalet’, bir hükümdarın şahsında temsil edilmeli, gücünün kaynağı kendinden olmalı ve halkı bir Güneş gibi cömertçe aydınlatmalıdır.
Kutadgu Bilig’de geçen kut ‘mutluluk’ kavramını vezir Ay-Toldı temsil etmektedir. Ay-Toldı ismi ‘ay doldu’, yani ‘tam ay, dolunay’ manasına gelmektedir. Kut, yani mutluluk kavramı Kutadgu Bilig’in yazılma sebebidir. İdeal devletteki ikinci adam, yani vezir tarafından temsil edilmektedir. Adalet hükümdarın elinde olacak ve cömertliğini herkese gösterecektir. Toplumu bir Güneş gibi aydınlatacaktır. Mutluluk ise kaynağını adaletten alacaktır; yani Ay’ın, ışığını Güneş’ten alması gibi.
Kutadgu Bilig’deki üçüncü öge ukuş ‘akıl, anlayış’ kavramıdır. Vezir Ay-Toldı’nın oğlu Ögdülmiş tarafından temsil edilmektedir. İnsanı yükselten ukuş’tur. Ukuş kelimesi Karahanlı Türkçesinde ‘anlamak’ manasına gelen uk- fiilinin türevidir: uk-u-ş ‘anlayış, akıl’. Kutadgu Bilig’de aklı temsil eden Ögdülmiş isminin anlamı ‘övdürülmüş’ demektir. Ay-Toldı’nın oğlu Ögdülmiş; soyu temiz, huyu temiz, güzel yüzlü bir çocuktur. Ay-Toldı; ona sürekli öğütler verir, daima iyilik yapmasını ister ve dünyanın gelip geçiciliğini anlatır. Bu yönüyle dünya vefasızdır. İnsana mal lazım değildir, insana iyi huy lazımdır.
Kutadgu Bilig’de dördüncü öge kanaat ve akıbet kavramlarıdır. Her iki kavram da Vezir Ay-Toldı’nın akrabası Odgurmış tarafından temsil edilmektedir. Odgurmış ismi de ‘uyarmış, uyandırmış’ manasına gelmektedir. Yusuf Has Hacib hem kanaat hem de akıbet, yani hayatın sonu kavramını Odgurmış ile karşılamıştır. Bu iki kavram da İslam kaynaklıdır. Kutadgu Bilig’in hemen her yerinde insanın kanaatkâr olması dile getirilir. Bu öğreti hiç kuşkusuz İslami ve tasavvufi düşüncenin bir ürünüdür. Kanaatkâr, züht ve takva sahibi insanlar memlekete yönetici olursa hükümdarlar da rahat eder, ülke yönetiminde işleri kolaylaşır. Ögdülmiş, akrabası Odgurmış’ı bu maksatla hükümdara tavsiye eder. Odgurmış fazilet ve takva sahibidir, elinden her türlü iş gelir. Ancak o; bu dünyadan yüzünü çevirmiş, bir dağda inzivaya çekilmiş, Tanrı’ya ibadetle meşguldür. Ögdülmiş, Odgurmış’ın faziletinin kendisinden yüz misli fazla olduğunu hükümdara bildirir. Odgurmış halkın en ileri geleni ve seçkinidir. Kanaat sahibi olmak, hayatın sonunu düşünerek arınmak akıllı olmaktan daha yüce bir değer olarak karşımıza çıkmaktadır.
Mesut ŞEN
Kaynak: https://kurultay.tdk.gov.tr/Content/Ozet-Kitap.pdf
Son Yorumlar