Bugün bir el yazmasında denk geldiğim mürekkep renkleriyle ilgili bir “metni” paylaşacağım. Anlaşıldığına göre, modern çağlardan önce, mürekkeplerin yapımında şu maddelerden yararlanılmıştır: Cengâr (jengâr, zengâr), çivîd (çivit), is, isfîdâc (üstübeç), lök, sülüğen (sülgen, sülüğen), za‘ferân (safran), zamğ (zamk), zencefre (zincifre), zerde, zırnıḫ (zırnık). Mürekkep renkleri ise şunlardır: Asel-renk (bal rengi), Bâdılcân-renk (patlıcan rengi), Benefşe-renk (menekşe rengi), Beyâz-renk (beyaz), Çemenî-renk (çimen rengi), Gülgûnî-renk (gül renkli), Gülşetâlî-renk (), La‘l-renk (), Laciverdî-renk (lacivert), Nâr-renk (nar rengi), Nohûd-renk (nohudî).
Bunlar hakkında bilgi verilmesi yoluna gidilebilecek ise de bunu konuyla ilgili olanlara bırakmayı yeğliyoruz. Nitekim, Sinem Erdoğan İşkorkutan, “18. Yüzyıl İstanbul’unda Şehirli Nakkâşların Kullandığı Elvân Boyalar: Yeni Belgeler ve Sorular”, (Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı VIII/2 – Aralık 2022, s. 115-149) böyle bir girişimde bulunmuştur.
Metin, elimdeki 10.6×16,3 ebadında, siyah deri ciltli fakat cildin her iki kabında kurt yenikleri ve tahribat olan bir mecmuadan alınmıştır. Adını belirleyemediğim bir şahsın ilgi duyduğu bilgileri, nükteleri, duaları, kendi çocuklarıyla ilgili notları, bazı şiir parçalarını içermektedir. Derkenarları yok denecek gibidir. Mecmuanın bazı yerleri nemden dolayı renk değişikliğine uğramıştır. İçindeki 1215 (1800), 1247 (1831), 1270 (1854), 1280 (1863) gibi hicri tarihlerden 19 yüzyılın ilk yarısında veya ilk üç çeyreği içinde oluşturulduğu söylenebilir.
Metnimiz mecmuanın 55. yaprağının a yüzündendir. Bu yüzün devamında bazı heceler ve Farsça bir şiir vardır.
Mürekkep renkleri ve malzemeleri şunlardır:
“Envâ‘ı elvân-ı mürekkeb[i] beyân ider:
İsfîdâc ile çivîd lâciverdî renk olur.
Lâciverd ile lök benefşe-renk olur.
Lök ile isfîdâc la’l-renk olur.
Zencefre ile isfîdâc gülgûnî renk olur.
Zencefre ile isfîdâc nohûd-renk olur.
Çivîd ile za‘ferân çemenî renk olur.
Zencefre ile zırnıḫ nâr-renk olur.
Zencefre ile isfîdâc bâdılcân-renk olur.
Sülügen ile is asel-renk olur.
Sülügen ile lök gülşeftâlî renk olur.
İsfîdâc ile zamğ beyâz-renk olur.
Cengâr ile zerde çöp a‘lâ yeşil olur.”
Fethi GEDİKLİ
Son Yorumlar