Poeziyamızın kəsiri, yaxud dünyanın
metafizik dərkinə niyə yönəlmirik?..
Modern poeziyamızın teoloji mövzulara, dünyanın metafizik dərkinə yönəlməməsi, yaxud çox nadir hallarda yönəlməsi belə qutsal günlərdə daha çox diqqəti cəlb edir. Tutaq ki, Qurban bayramında çap etmək üçün şeir axtarırsan, əlinə Məhəmməd Hadinin 1906-cı ildə yazdığı “Təbriki Eydi-Əzha” şeirindən başqa bir şeir gəlmir: “Bəşarət, əyyühəl ixvan, bu gün bir eydi-zişandır…/ Müqəddəsdir, mübarəkdir, böyükdür, ruzi-pürşandır…”.
Çağdaş şeirin qutsal günlərimizi sükunətlə qarşılaması, məncə, poeziyamızın çox ciddi kəsiridir. Türk poeziyasında Yahya Kamal Bayatlıdan Nəcib Fazilə, Orhan Vəlidən Cahit Sıtkı Tarançıya, Sezai Karakoçdan Cahit Zarifoğluna qədər hansı səmtə yönəlsəniz orda ya az, ya çox ilahi bir ovqatın əsintilərini, metafizik yanaşma, ruh və maddə aləminin təmasını, dünyanın, insanın metafizik aspektlərdən incələnməsini görəcəksəniz. Məsələn, Sezai Karakoçun “Xızırla qırx saat” kitabında olduğu kimi… Bu şeirdə cazibədar olan bir də odur ki, Sezai Karakoçun poetikası (hətta “Qurban bayramı” şeirinin ilk misralarında da) öncə mənsub olduğu İkinci Yeni poetikasına bağlılığını qoruyub saxlamaqla Cemal Süreyanın dediyi kimi, Mehmet Akiflə Nəcip Fazil Kısakürək poetikasının qarışığı (əslində, polifoniyası) kimi təzahür edir. Şeirin mistik ritmi də öz yerində.
Modern Avropa poeziyasında da dini mətnlərin çağın yaşantıları fonunda yenidən dəyərləndirilməsinə, yenidən yazılmasına tez-tez təsadüf olunur. Bunu şərtləndirən amillərdən biri də dünyanın apokaliptik durumudur. İnsan bəzən özünün ruh halını rahatsız edən suallara, necə deyərlər, elmi-əbdandan (təbiətşünaslıqdan) deyil, elmi-ədyandan (teolojidən) cavab almaq istəyir.
“Ədəbiyyat qəzeti”nin bu sayında əziz günümüzü Sezai Karakoçun “Qurban bayramıdır ən dərin bayram, məncə” şeiri ilə qeyd edirik.
Azər TURAN
***
Qurban Bayramı
(“Xızırla qırx saat” kitabından)
şəkərə alışmış əqrəbi öldürməzsən
şəkərdən zəhər yapacaqdır
çocuqların üçün bunu iyi bil
bu öldürdüyüm çocuq üçün bir örnəktir
hər yaz baxçalarda minlərcə əqrəb öldürüləcəkdir
gəziyə çıxan çocuqlar üçün
gün görməmiş mənəkşələr dəriləcəkdir
baharı gecikmiş kəndlər üçün
qurban bayramında ortalıq ışıqlanmadan oyanılır
lampalar yaxılır qoyunlar üstünə bir işıq düşər dağ işığından öncə
qurban bıçaq səsini duyar xoruz səsindən öncə
saatlarını çabuk tükət ey ulu gecə
qurban bayramıdır ən dərin bayram məncə
bu nə uslu yumşaq yaratıklardır ki
kilometrlərcə
günlərcə
yolu aşarlar sabah kuşluk öglə
ikindi və çöldədirlər akşamları
və sonra yorğun doldururlar çarşıları
və top patlamadan öncə
hər biri başları gün doğusuna dönük
bir evin önündədir
çocuqların önündədir
çocuq əllərindən alırlar son dünya yeşilliyini
bir bəngisu kibi içərlər
son sularını
saatlarını çabuk tükət ey qutlu gecə
qurban bayramıdır ən dərin bayram bəncə
Quran dinləmiş və ondan boyun əymişlərdir sanki
yaşamın sirrinə bizdən öncə ermişlərdir sanki
kəndilərini bir səs uğruna qurban vermişlərdir sanki
ölmədən öncə ölümdən sonrasını görmüşlərdir sanki
dağlarda yankılanmışlar dərələrdə ağarmışlardır sanki
düşlərində Məkkəyə varmışlardır sanki
saatlarını çabuk tükət ayını və yıldızlarını yak ey gecə
bizim qəlbimizdə qurbanlar kəsilmədən öncə.
Sezai KARAKOÇ
Sezai Karakoç’un “Kurban Bayramı” Şiiri
Şiir dünyamızın eksikliği veya
neden metafizik anlayışa odaklanmıyoruz?..
Modern şiirimizin, teolojik temalara, dünyanın metafizik anlayışına odaklanmadığı veya çok nadiren odaklandığı gerçeği, bu tür kutsal (Kurban Bayramı) günlerinde daha fazla dikkat çekmektedir. Eğer Kurban Bayramı‘nda basılacak şiir ararsan, o zaman eline Muhammed Hadi‘nin 1906’da yazdığı “Eidi Ezha tebrik” adlı şiirinden başka bir şiir gelmiyor: “İnsanlık, Eküuhal İhwan, bugün Edi-Zishan…/ Kutsal, kutsanmış, büyük, Ruzi-lapası…”
Modern şiirin kutsal günlerimizi sessizce karşıladığı gerçeği, bence şiirimizde çok ciddi bir eksikliktir.
Yahya Kemal Beyatlı‘dan Necip Fazıl‘a, Orhan Veli‘den Cahit Sıtkı Tarancı‘ya, Sezai Karakoç‘tan Cahit Zarifoğlu‘na kadar hangi şaire yönelseniz orada az ya da çok, ilahi aşkın esintilerini, metafizik yaklaşımı, ruh ve madde dünyasının bağlantısını, dünyanın, insanın metafizik anlamda incelenmesini göreceksiniz. Örneğin, Sezai Karakoç‘un “Hızır’la Kırk Saat” kitabında olduğu gibi… Bu şiir hakkında çekici olan şey, Sezai Karakoç’un şiirinin (Kurban Bayramı şiirinin ilk örneklerinde bile), daha önce ait olduğu ikinci yeni şiiriyle bağlantısını görüp anlamakla, Cemal Süreya‘nın söylediği gibi, Mehmet Âkif‘le Necip Fazıl Kısakürek‘in şiirlerinin bir karışımı (aslında, polifoni) olarak ortaya çıkıyor. Şiirin mistik ritmi de tam yerinde.
Modern Avrupa şiirinde, dini metinlerin yaşanan çağa göre yeniden değerlendirilmesine ve yeniden yazılmasına tesadüf edilebilir. Buna neden olan faktörlerden biri dünyanın karmaşık durumudur. İnsan bazen zihnini rahatsız eden sorulara, nasıl derler, bilimsel (doğa bilimi)’inden değil, ahlaki (Teoloji)’den cevap almak ister.
“Edebiyat Gazetesi”nin bu sayısında aziz günümüzde Türk şairlerinden Sezai Karakoç’un “Kurban Bayramı” şiirini yayınlıyoruz.
Türkiye Türkçesine aktaran: Orhan ARAS
****
Kurban Bayramı
şekere alışmış akrebi öldürmezsen
şekerden zehir yapacaktır
çocukların için bunu iyi bil
bu öldürdüğüm çocuk için bir örnektir
her yaz bahçelerde binlerce akrep öldürülecektir
geziye çıkan çocuklar için
gün görmemiş menekşeler derilecektir
baharı gecikmiş kentler için
kurban bayramında ortalık ışımadan uyanılır
lambalar yakılır koyunlar üstüne bir ışık düşer dağ ışığından önce
kurban bıçak sesini duyar horoz sesinden önce
saatlarını çabuk tüket ey ulu gece
kurban bayramıdır en derin bayram bence
bu ne uslu yumuşak yaratıklardır ki
kilometrelerce
günlerce
yolu aşarlar sabah kuşluk öğle
ikindi ve çöldedirler akşamları
ve sonra yorgun doldururlar çarşıları
ve top patlamadan önce
her biri başları gün doğusuna dönük
bir evin önündedir
çocukların önündedir
çocuk ellerinden alırlar son dünya yeşilliğini
bir bengisu gibi içerler
son sularını
saatlerini çabuk tüket ey kutlu gece
kurban bayramıdır en derin bayram bence
Kur’an dinlemiş ve ondan boyun eğmişlerdir sanki
yaşamın sırrına bizden önce ermişlerdir sanki
kendilerini bir ses uğruna kurban vermişlerdir sanki
ölmeden önce ölümden sonrasını görmüşlerdir sanki
dağlarda yankılanmışlar derelerde ağarmışlardır sanki
düşlerinde Mekke’ye varmışlardır sanki
saatlerini çabuk tüket ayını ve yıldızlarını yak ey gece
bizim kalbimizde kurbanlar kesilmeden önce
Sezai KARAKOÇ
(Hızırla Kırk Saat kitabından)
Son Yorumlar